آشنایی با کلیسای مسروپ مشهد
اجازه دهید تاریخچه کلیسای مسروپ را از زمان ساخت آن شروع کنیم. ساخت کلیسا مسروپ از سال ۱۳۱۷ شمسی آغاز و با کمک های هاروطونیان و کامیاران در ۱۳۲۰ شمسی به پایان رسید.
کلیسای مسروپ که معروف به کلیسای میدان ۱۰ دی نیز میباشد قدمتی ۸۰ ساله دارد که در مرداد ۱۳۸۴ به عنوان آثار تاریخی ایران به ثبت جهانی رسید. ممکن است نام این کلیسا را در شهرهایی مثل اراک و رشت هم شنیده باشید اما موضوع بحث ما درباره کلیسای مسروپ مشهد است که در خیابان ارگ یا همان امام خمینی، حوالی میدان سوم اسفند قرار دارد.
میخواهیم معماری زیبای کلیسای مسروپ را به شما معرفی کنیم:
مساحت زیربنای کلیسای مسروپ در حدود ۳۰۰ متر مربع میباشد. دوگنبد مخروطی شکل دارد و در راس هردوی آنها صلیبی قرار گرفته تا زیبایی منحصر به فردی را به کلیسای مسروپ ببخشند. گنبد شیروانی بزرگی که در بین این دوگنبد قرار گرفته، دارای یک صلیب از جنس آهن است تا ابهت کلیسا را به رخ بکشد. در کل بنای این ساختمان شکلی ذوزنقه مانند دارد و در بالای در ورودی کلیسا، قسمت غرب آن ناقوسی نصب شده است. جالب است بدانید که این ناقوس از اصفهان اورده شده چرا که در آن زمان ارمنی های مشهد تحت نظارت خلیفه اصفهان بودند. همچنین بر روی این ناقوس مطالبی به زبان ارمنی حک شده تا هر بیننده ای را برای لحظاتی محو خود کند.
ساختمان کلیسای مسروپ کلا دو طبقه دارد که هر دوی آنها تقریبا به هم شبیه اند. در انتهای سالن قسمت شرقی یک محراب مخصوص کشیش که عهده دار برگزاری مراسمات مذهبی هست، وجود دارد. همچنین وجود یک “سِن” در سالن اصلی آن به محل برگزاری یکسری از مراسم خاص ارمنی ها تبدیل شده است.
این تمام نمای کلیسا نیست؛ ساخت یک زیر زمین در زیر کلیسا به همراه دریچه های متعددی از آن از ورود رطوبت به ساختمان جلوگیری میکند. حالا برای ورود به سالن اصلی باید از یک در چوبی که دو صلیب سفید بر روی آن قرار دارد، گذر کنید که در زیر پای شما یک فرش قرمز پهن شده است. نیمکت هایی در این سالن میبینید .همچنین لوسترهای نورانی که در سراتاسر سقف کلیسا میباشد، زیبایی خاصی را به سالن بخشیده است. آیا میدانید که در این کلیسا کتاب های سنگی با قدمت ۱۷۰ سال وجود دارد؟
بعد از تماشای نمای داخلی سالن کلیسای مسروپ بهتراست بازدیدی هم از کتابخانه ی آن که درحیاط می باشدداشته باشیم . کتابخانه قدیمی این کلیسا بیش از ۱۰۰۰ جلد کتاب به زبان ارمنی و روسی را در خود جای داده است.
• فعالیت این کلیسا، بعد از مهاجرت ارمنی ها در اواخر دهه ۷۰ به شهرهای اصفهان، تبریز و تهران به مراتب کاهش یافت تا جایی که امروزه تنها مراسمات خاص تک نفره و یا خانوادگی در آن برگزار میگردد.
• هم اکنون مدرسه ای که همجوار با کلیسای مسروپ بود با رفتن ارامنه از مشهد، تعطیل شده است.
• بعد از روس ها، اولین گروهی که به طور منظم در عرصه تئاتر و سینما فعالیت میکردند، ارمنی های مشهد بودند. در واقع هنر آنها در این زمینه از مهمترین عرصه های فعالیت آنان بود.همچنین در تاسیس شرکت برق مشهد نیز نقش بسزایی داشتند که در پی این اتفاق مالکم هاروطونیان به سمت هیئت مدیره و هاروطونیان به سمت مدیر عامل شرکت برق منصوب شد.
• براساس گفته برخی از دوستان، ارامنه ها را اولین مغازه داران سبک جدید در مشهد میدانند که از جمله آن میتوان به مغازه یروانت یا یرواند اشاره کرد. وسایل مهمی که در این مغازه یافت میشد عبارت بود از: مغازه عتیقه، رادیو و تلویزیون؛ در واقع تمامی آنچه که نیاز بود در این مغازه وجود داشت. همچنین اولین کارخانه نخ ریسی نیز متعلق به هاروطونیان بود.
• اگر بخواهیم شما را با دیگر مغازه های لوکسی که متعلق به ارامنه ها بود و در آن زمان وجود داشت، آشنا کنیم: میتوان به چلوکبابی امید در خیابان ارگ؛ مغازه دماوند متعلق به گاسپاریان و مغازۀ بادریان اشاره کرد. البته مغازه هایی چون مغازه آراماییس سارکسیان در میدان ۱۰دی و مغازۀ تیگران برزائیان در مقابل باغ ملی فعالیت خود را پس از انقلاب نیز ادامه دادند.
کلام آخر:
خب دوستان شما را با کلیسای مسروپ آشنا کردیم و هرآنچه را که در مورد این کلیسا جالب بود، سعی کردیم بیان کنیم. اما مطلب دیگری که دوست داریم با شما به عنوان صحبت پایانی در میان بگذاریم نحوه ورود ارمنی ها به مشهد است.
نادرشاه تعدادی از خانواده های ارمنی و یهودی را به سمت مشهد روانه کرد و آنها را در محله عیدگاه سکونت داد. صنعتگران و تجار ارمنی نیز از طریق ایروان، قراباغ، نخجوان، ترکمنستان و روسیه به این شهر مهاجرت کردند .چرا که خراسان یک مرز مشترک با کشورهای آسیا داشت. در نهایت در قرن نوزدهم میلادی، در زمان حکومت قاجار به تعداد خانوارهای ارمنی از مرزهایی چون باجگیران و درگز در مشهد اضافه شد و در شهرهای قوچان، نیشابور، شیروان، سبزوار، بجنورد و درگز سکونت کردند.
تجار ارمنی نیز از شهرهایی مثل آذربایجان و اصفهان به مشهد آمدند و از کارهایی چون جواهر سازی و زرگری، امور سینمایی، خیاطی و… کسب درآمد کردند. از کارخانجاتی که ارمنی ها در آن فعالیت میکردند میتوان به کارخانه‌های تصفیۀ پنبه، تولید الکل صنعتی و پزشکی، قیرسازی و نخ ریسی اشاره کرد.